De naam van god

Deze post is onderdeel van een serie over bijbel en wetenschap, zie hier voor een index.

In het christendom heeft god eigenlijk geen naam meer. Daarom schrijven ze god ook met een hoofdletter, omdat god een eigennaam is geworden in plaats van een soortnaam. En vanuit een monotheïstisch perspectief is dat ook wel zo logisch, want namen worden gebruikt om verschillende goden uit elkaar te houden, en door god een naam te geven wordt dus eigenlijk impliciet toegegeven dat er ook nog andere goden zijn.

Bijbels?

Toch heeft de Joods/christelijke god wel degelijk een naam (Exodus 3:13, 14):

13 Maar Mozes zei: ‘Stel dat ik naar de Israëlieten ga en tegen hen zeg dat de God van hun voorouders mij gestuurd heeft, en ze vragen: “Wat is de naam van die God?” Wat moet ik dan zeggen?’ 14 Toen antwoordde God hem: ‘Ik ben die er zijn zal. Zeg daarom tegen de Israëlieten: “IK ZAL ER ZIJN heeft mij naar u toe gestuurd.”’

God heeft zijn echte naam bekend gemaakt aan Mozes bij de brandende braamstruik. In de NBV staat die hier weergegeven als IK ZAL ER ZIJN, maar op alle andere plaatsen in het oude testament als “de HEER”. De meeste vertalingen gebruiken dit principe, HEER met vier hoofdletters wordt gebruikt voor de naam van god.

In het Hebreeuws wordt de naam van god geschreven als JHWH, omdat in het Hebreeuws de klinkers niet worden opgeschreven. Waarschijnlijk was de naam van god Jahweh, maar dat is niet helemaal zeker. Denk hierbij ook bijvoorbeeld aan het Hebreeuwse woord hallelujah dat letterlijk “prijst Jahweh” betekent, de laatste drie letters “jah” staan voor de hele naam van god.

Waarom is dat niet zeker?

Op een zeker moment zijn de Joden uit eerbied de naam van god niet meer uit gaan spreken. In de tijd van Jezus werd het uitspreken van de naam van god zelfs gezien als blasfemisch. In die zin is de volgende scene uit Monty Pythons Life of Brian historisch gezien correct (op een aantal andere punten misschien iets minder):

Jehovah

Dit brengt ons meteen op het volgende, in Life of Brian wordt de naam van god uitgesproken als Jehovah, en inderdaad komt ook die naam overeen met de medeklinker JHWH. Waar komt deze naam vandaan?

Nadat Hebreeuws eigenlijk al een dode taal was, is er een systeem ontwikkeld om toch de klinkers erbij op te schrijven. Dit is ontworpen om de bijbel in het Hebreeuws te kunnen bewaren. Maar ondertussen wilden de Joden de naam van god al niet meer uitspreken. Wat hebben ze dus gedaan? Ze hebben bij de naam van god, JHWH, de klinkers van “heer”, adonai, toegevoegd. Dit was voor Joden een manier om wel JHWH te lezen, maar adonai uit te spreken. Westerse wetenschappers hebben dit in eerste instantie niet doorgehad, en de naam van god als Jehovah gelezen.

Andere namen van god

Nu is het zo dat in het oude testament nog andere namen voor god worden gebruikt. De belangrijkste daarvan is Elohim, wat in Nederlandse vertalingen meestal wordt weergegeven als “god”. Waar komt deze naam vandaan?

El was de Kanaänitische oppergod, zoals Zeus de Griekse oppergod was. De goden werden dan ook wel de Elohim genoemd, het meervoud van El. Daarmee is Elohim dus meer een soortnaam geworden dan een eigennaam van de oppergod. In de bijbel is dat verder doorgetrokken doordat Elohim, dat zelf dus een meervoud is, wordt gebruikt als een woord in het enkelvoud. Dus bij Genesis 1:1 staat er eigenlijk iets als: “In het begin schiep goden de hemel en de aarde”.